Gepubliceerd d.d. 21-10-2021 op CommonGround.nl

door Hein Corstens (gegevensarchitect) en Marcel Krassenburg (systeemontwerper)

Gebruik gegevensmodellen

Common Ground is gericht op het loskoppelen van de data van processen en applicaties in een toegankelijk gegevenslandschap. Gegevens zullen onafhankelijk van de applicaties worden opgeslagen en door API’s worden ontsloten:De gegevens dienen te voldoen aan informatiemodellen, die gestandaardiseerd zijn volgens technische, syntactische en semantische standaarden. Die standaarden – met uitzondering van de basisregistraties en voor een deel de kernregistraties – zijn niet als een samenhangend geheel beschreven. Er ontbreekt inzicht in welke gegevens in welke hoedanigheden er zijn, en welke gegevensmodellen gehanteerd worden. Zowel de wenselijke (gestandaardiseerde) gegevensmodellen als de feitelijk gebruikte gegevensmodellen en de verschilpunten tussen wens en werkelijkheid. Dit heeft tot gevolg dat:

• onduidelijk is welke standaarden gehanteerd moeten worden bij de ontwikkeling van API’s;
• niet beoordeeld kan worden aan welke standaarden de te ontsluiten gegevens al dan niet voldoen;
• de kans groot is dat onderling niet consistente standaarden gebruikt worden, waardoor gegevens niet op een zinvolle manier gemeenschappelijk te gebruiken zijn.

Common Ground kent een (overigens niet verplichte) ‘adoptiecurve’ (zie paragraaf 3.2.4.).

Gestandaardiseerde semantische informatiemodellen komen pas op niveau 4 in beeld! Zo snel mogelijk beginnen met de voorbereiding van het gebruik van standaardinformatiemodellen voorkomt echter wildgroei. Met als eerste deelactiviteit het in kaart brengen ervan, zodat de resulterende informatie nu al gebruikt kan worden bij de verdere ontwikkeling.

Objecttypen

Intussen is er wel een API ontwikkeld om gegevens over overige objecttypen (bijvoorbeeld het type ‘boom’) en objecten (bijvoorbeeld de eik in de Kerkstraat) te definiëren resp. te registreren en te ontsluiten (door Maykin Media in opdracht van de gemeente Utrecht). Beheerders kunnen zelf objecttypen aanmaken. De attribuutsoorten van een objecttype zijn opgenomen als een JSON-schema. De bedoeling is dat aangesloten wordt bij landelijke standaarden, daar is echter nog geen voorziening voor aanwezig.

Gegevenswoordenboek

Om bovenstaande problematiek op te lossen zou er een voorziening gecreëerd moeten worden om de gegevensmodellen en andere metagegevens van de in Common Ground te ontsluiten gegevens te beschrijven, te analyseren en te evalueren. In concreto komt dit neer op de ontwikkeling van een Gemeentelijk GegevensWoordenboek (GGW) en een Gemeentelijke Gegevenscatalogus (GGC).Het GGW bevat termen, definities en relaties van alle relevante gegevensmodellen. Éen van die modellen zou hét gemeentelijk gegevensmodel (GGM) kunnen zijn, waarvoor de gemeente Delft een eerste versie heeft geleverd. Het GGW dient aan te sluiten bij de toepasselijke standaarden en wordt daarom gebaseerd op het metamodel informatiemodellering (MIM). Dat betekent dat uitwisselbare UML- en Linked Data-modellen resulteren.Het GGW beschrijft de metagegevens op conceptueel niveau. Het vormt een basis voor mappings met geïmplementeerde (logische en technische) datamodellen. Deze mappings worden opgenomen in de Gemeentelijke Gegevens Catalogus (GGC).Het GGW dient op een gebruiksvriendelijke manier beschikbaar te komen voor gebruikers. Er zijn diverse voorbeelden hiervan, zoals het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water (GWSW; https://data.gwsw.nl/). Een belangrijke basis wordt overigens gelegd door de stelselcatalogus van het ministerie van BZK (Logius) met een overzicht van de opgenomen gegevens met hun definities en onderlinge relaties in zowel basisregistraties als een aantal andere registraties.In een later stadium kunnen via de gemeentelijke catalogus (GGC) ook de gegevens zelf geraadpleegd worden.

Samenhang gegevensmodellen

De samenhang van gangbare termen die worden gebruikt is in onderstaand schema weergegeven.

• In de leefwereld van de gebruiker en de lijnorganisatie is er een vocabulaire en een begrippenkader dat aansluit op de verschillende domeinen.
• Informatie-architecten en software-ontwikkelaars werken met gegevensmodellen die passen bij de terminologie van het domein, maar ook moeten aansluiten op de veelal Engelstalige programmeeromgevingen. Zij kunnen zo hun applicaties bouwen, die de gewenste informatievoorziening voor processen ondersteunen, maar ook een brede (internationale) herbruikbaarheid nastreven.
• In de uitvoering van de werkprocessen ontstaan de daadwerkelijke dataverzamelingen.

Bedrijfsobjectenmodel

In dit spel tussen de proceseigenaren, gebruikers, informatiemanagers, architecten, software-ontwikkelaars, implementators en beheerders is een goede communicatie nog niet zo eenvoudig. Zoals in de figuur te zien is, stellen wij daarom voor om tussen/ parallel aan Begrippenkader en Conceptueel informatiemodel een Bedrijfsobjectenmodel toe te voegen, welke op een informele wijze de belangrijkste bedrijfsobjecten (onderwerpen van gesprek) definieert en onderling relateert. Het is een eerste stap op weg naar meer standaardisatie van de gegevensstructuren van de overheid.

Samenvattend

• Een gemeentelijk semantisch informatiemodel is een hoeksteen voor Common Ground.
• Daar moet je nu al aan gaan werken.
• Dat kan in de vorm van een Gemeentelijk Gegevenswoordenboek.
• Een eerste stap is het maken van een bedrijfsobjectenmodel als schakel tussen gebruiker en ontwikkelaar.